zamek na Hradczanach | katedra Świętych Wita, Wacława i Wojciecha | Wyszehrad | opactwo cystersów w Zbrasławiu

Praga, miasto wydzielone stołeczne
Związki Pragi z władcami i ziemiami polskimi - jak przystało na nieodległe miasto - są bardzo liczne, poczynając już od wczesnego średniowiecza. Do najważniejszych wydarzeń, dat i okresów należy zaliczyć:

• (965) Małżeństwo Mieszka I z czeską księżniczką Dobrawą. Była ona córką zasiadającego na praskim tronie Bolesława I Srogiego (stronnicy tego właśnie księcia zamordowali Wacława, późniejszego świętego i patrona Czech i Pragi);
• (966) Przyjęcie przez Mieszka I chrztu w obrządku rzymskim, który tradycyjnie łączy się z pośrednictwem czeskim;
• (1003-1004) Bolesław Chrobry zasiada na tronie praskim;
• (1291-1305) Wacław II włącza do swojego władztwa kolejno ziemię krakowską (1291), sandomierską (1292), Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie (1300), przez co niemal całe terytorium polskie staje się częścią jego królestwa; w roku 1300 koronuje się w Gnieźnie na króla polskiego; przebywa niemal cały czas w Pradze (w jego imieniu na ziemiach polskich rządzą starostowie);
• (1305-1306) Rządy Wacława III (pomimo braku koronacji na króla czeskiego i polskiego, formalnie używa tych tytułów): poszczególne ziemie polskie odłączają się od władztwa czeskiego (wskutek działań polskich władców dzielnicowych: m.in. Władysława Łokietka i Henryka III głogowskiego); po śmierci króla następuje faktyczny zanik wpływów czeskich na ziemiach polskich (wyłączając tereny Śląska, częściowo shołdowane przez Wacława II);
• (1471-1526) Królestwo Czeskie w rękach Jagiellonów (1471-1516: Władysław II, syn Kazimierza IV Jagiellończyka; 1516-1526: Ludwik II Jagiellończyk, syn Władysława II) - Praga, obok Krakowa, Budy (od 1490) i Wilna zostaje jedną ze stolic władztw jagiellońskich.

Około roku 885 na wzgórzu na lewym brzegu Wełtawy, książę Borzywoj I (pierwszy historyczny władca czeski z dynastii Przemyślidów) wzniósł murowany kościół Marii Panny. Wokół świątyni niebawem powstał szereg innych zabudowań. Pierwszy zamek (gród) wzniósł syn Borzywoja, Spitygniew I. Do II poł. XI wieku było to założenie drewniane, z nielicznymi obiektami murowanymi (m.in. kościoły Marii Panny, Św. Jerzego oraz Św. Wita i Wacława). Taki też gród został zajęty przez Bolesława Chrobrego w roku 1003. Nie został on jednak przez polskiego księcia zdobyty szturmem - jak podaje kronikarz Thietmar z Merseburga:
[...] książę polski pospieszył następnego dnia do Pragi; jej mieszkańcy, radujący się zawsze z nowego panowania, wprowadzili go tutaj i obwołali jednomyślnie swoim władcą.
Umocnienia obronne grodu praskiego nie zostały "sprawdzone" przez Chrobrego w boju, ponieważ w następnym roku (1004), wskutek ofensywy niemieckiej, wycofał się z Pragi nie podejmując walki z przeważającym liczebnie przeciwnikiem.
Za czasów Wratysława II (który wprawdzie za swoją siedzibę obrał Wyszehrad), zamek praski uległ znaczącej przebudowie - drewniany pałac książęcy zastąpiono kamiennym. W następnych latach stał się on główną siedzibą władców czeskich i podlegał szeregom przebudów. Dzieje tego założenia zakończyły się niemal symbolicznie z dziejami Przemyślidów na praskim tronie: w roku 1303 wybuchł pożar, który w znaczącym stopniu zniszczył zamek. Wacław II i Wacław III nie podjęli (nie zdążyli) znaczących prac rekonstrukcyjnych. Odbudowa prowadzona była już przez Luksemburgów. Kolejne większe inwestycje budowlane łączą się z osobą króla Władysława II, syna Kazimierza IV Jagiellończyka, który zainicjował przebudowę pałacu królewskiego. Powstało wówczas skrzydło południowo-zachodnie, a także reprezentacyjna sala, zwana dziś "salą władysławowską". Pomieszczenie to o znacznych wymiarach (62 m długości, 16 m szerokości i 13 m wysokości), przykryte misternym gotyckim sklepieniem służyło ważnym uroczystościom, ale także turniejom (nawet konnym - do sali prowadzą specjalne schody, po których można wjechać konno).
Obecny wygląd kompleksu zamkowego to efekt kolejnych przebudów: szczególnie prowadzonych w XVII i XVIII wieku z inicjatywy Habsburgów.
Poza wyżej wymienionymi "polskimi akcentami" w dziejach zamku praskiego, należy również wymienić wielokrotne wizyty Piastów śląskich (w celu potwierdzenia stosunków lennych, a także udziału w uroczystościach takich jak koronacje królewskie czy śluby). W lipcu roku 1341 dwór Luksemburgów odwiedził król Kazimierz Wielki. Na praskim zamku rezydowały również księżne i królowe czeskie pochodzące z rodu Piastów:

1. Świętosława (Swatawa), córka Kazimierza Odnowiciela, żona księcia (nast. króla) Wratysława II w latach 1062-1092;
2. Elżbieta, córka Mieszka III Starego, żona księcia Sobiesława II w latach 1173/77-1180;
3. Ryksa Elżbieta, córka Przemysła II, żona króla Wacława II w latach 1303-1305;
4. Wiola Elżbieta, córka Mieszka I cieszyńskiego, żona króla Wacława III w latach 1305-1306;
5. Anna, córka Henryka świdnickiego, żona króla Karola IV Luksemburskiego w latach 1353-1362.

Pierwszą chrześcijańską świątynię - wczesnoromańską rotundę - ufundował książę Wacław I około 920 roku. Otrzymała ona wezwanie Św. Wita (ramię tego świętego Wacław otrzymał z rąk króla niemieckiego Henryka I). Po śmierci ciało Wacława złożono w kościele. Gdy został on niebawem kanonizowany, kościół przyjął dodatkowe wyznanie - Św. Wacława. Kiedy w roku 973 w Pradze ulokowano biskupstwo, kościół Św. Wita i Wacława stał się katedrą. W roku 1038 gdy książę Brzetysław I tryumfalnie wkroczył do Pragi, wracając z wyprawy na ziemie polskie i ofiarował katedrze relikwie Św. Wojciecha, zrabowane z katedry gnieźnieńskiej. Od tego czasu katedra nosi wezwanie trzech świętych (Wita, Wacława oraz Wojciecha). W II poł. XI wieku, z inicjatywy księcia Spitygniewa II rotunda została zastąpiona obiektem znacznie większym (bazyliką w stylu romańskim). W tej świątyni, w dniu 15 czerwca 1085 odbyła się pierwsza czeska koronacja królewska - Wratysława II i jego żony Świętosławy (Swatawy), córki Kazimierza Odnowiciela. Kronikarz Kosmas z Pragi wskazuje, iż Wratysław II przyjął również tytuł króla polskiego, ale relacja ta jest obecnie podważana. W późniejszych latach w romańskiej katedrze odbywały się kolejne koronacje królewskie Przemyślidów (m.in. Wacława II w dniu 2 czerwca 1297 roku), śluby królewskie i koronacje królowych (np. ślub Wacława II i Ryksy Elżbiety, córki Przemysła II i jej koronacja w roku 1303, czy też koronacja Anny, córki Henryka świdnickiego w roku 1353). Budowę nowej (gotyckiej) archikatedry (w roku 1344 biskupstwo praskie zostało podniesione do rangi arcybiskupstwa) rozpoczęto za rządów króla Jana Luksemburskiego i kontynuowano z przerwami aż do roku... 1929.

Na wzgórzu na prawym brzegu rzeki Wełtawy już w wieku X znajdowała się alternatywna dla Pragi siedziba książąt czeskich. Pomiędzy naukowcami czeskimi istniały wprawdzie spory co do starszeństwa niniejszych stolic książęcych, jednak obecnie przyjmuje się, iż założenie wyszehradzkie jest młodsze (nawet o ok. 100 lat). Po raz pierwszy nazwa Wyszehradu pojawia się na monetach przypisywanych Bolesławowi II Pobożnemu (brat księżnej Dobrawy, żony Mieszka I) z końca wieku X. W źródłach kronikarskich "debiutuje" w dziele Thietmara z Merseburga przy opisie wydarzeń z roku 1004:

Bolesław [Chrobry] poczynił w tajemnicy przygotowania do odjazdu i [...] słysząc, jak w sąsiednim grodzie zwanym Wyszehrad dzwony wzywały mieszkańców do walki, opuścił Pragę z pierwszym oddziałem wojska i uciekł do ojczyzny.

Opis ten dotyczy wygnania Bolesława Chrobrego z Czech przez króla niemieckiego Henryka II (wspieranego przez pretendenta do tronu praskiego, Jaromira Przemyślidę). Ta krótka informacja nie pozwala jednak ustalić, czy Chrobry do tego czasu posiadał realną władzę w Wyszehradzie, czy może gród ten już wcześniej stanowił ośrodek opozycji przeciwko jego władzy w Czechach (1003-1004).
Wyszehrad pełnił rolę głównej siedziby książęcej (i królewskiej) w czasach rządów Wratysława II (1061-92). Związki tego władcy z Polską były liczne, ale do najważniejszych należy zaliczyć:

1. Córka Wratysława II z pierwszego małżeństwa - Judyta, była żoną księcia polskiego Władysława Hermana i matką Bolesława Krzywoustego;
2. Drugą żoną Wratysława II była Świętosława (Swatawa), córka Kazimierza Odnowiciela;
3. Zgodnie z relacją czeskiego kronikarza Kosmasa z Pragi, cesarz Henryk IV ogłosił na synodzie w Moguncji [kwiecień 1085; Kosmas podaje, iż było to w roku 1086] Wratysława II królem Czech i Polski; koronacja nastąpiła w Pradze 15 czerwca tego samego roku. Poza Kosmasem polski tytuł królewski Wratysława II nie pojawia się w żadnym źródle. Brak dowodów (dokumenty, pieczęcie, numizmaty), by tytułował się w ten sposób sam zainteresowany, dlatego też wydaje się, iż jest to pomyłka kronikarza. Wynika być może z lektury listów arcybiskupa mogunckiego Wezilona do antypapieża Klemensa III i Wratysława II, w których używana jest tytulatura Rex Boloniorum (król polski) - pominięcie tytułu czeskiego (Rex Bohemorum) sugeruje, iż nie jest to działanie celowe, lecz kancelaria arcybiskupa popełniła błąd.

W czasach Wratysława II wzniesiono na terenie wzgórza - zachowane do dziś (chociaż przebudowane) - kościół Śś Piotra i Pawła (w latach 1319-34 tutejszym proboszczem był Jan Volek, naturalny syn króla czeskiego i polskiego Wacława II), a także rotundę Św. Marcina. W I poł. XII wieku założenie straciło status głównej siedziby władcy, na rzecz wzgórza praskiego i tamtejszego zamku. Poza wymienionymi obiektami kultu religijnego, do dzisiejszych czasów zachowały się pozostałości XIV-wiecznych murów obronnych oraz gotyckiej bramy, a także znacznie późniejszy (XVII-wieczny) system obronny (bastiony, bramy).

Wacław II sprowadził cystersów do Zbrasławia w roku 1292. Przybyli oni z najstarszego czeskiego opactwa cysterskiego w Sedlec oraz z bawarskiego Waldsassen. Początkowo mnisi przebywali w dworze (myśliwskim) wzniesionym za czasów Przemysła II Ottokara. Wkrótce jednak po przybyciu do Zbrasławia rozpoczęła się budowa klasztoru (wg. relacji Kroniki zbrasławskiej, dnia 3 czerwca 1297 roku, dzień po swojej koronacji królewskiej Wacław II położył kamień węgielny pod budowę kościoła klasztornego). Kościół (kaplicę) pod wezwaniem Św. Jakuba Większego Apostoła ukończono przed rokiem 1305 i pochowano w niej fundatora. Podczas przebudowy barokowej z poł. XVII wieku grobowiec Wacława II usunięto, a w późniejszych latach eksponowano trzy czaszki i niektóre kości przypisywane Przemyślidom. W II poł. XX wieku przeprowadzono badania antropologiczne i zidentyfikowano kości Wacława II. 23 czerwca 1991 roku szczątki tego króla zostały ponownie pochowane w podłodze przy wejściu do prezbiterium. Klasztor zbrasławski jest również miejscem pochówku innych członków czeskich rodzin królewskich, m.in. króla czeskiego i polskiego Wacław III (pierwotnie pochowany w katedrze w Ołomuńcu, w roku 1326 przeniesiony do Zbrasławia z inicjatywy siostry, Elżbiety).
Obecnie obiekt nie służy już cystersom, a sam Zbrasław nie jest już odrębnym miastem, lecz został włączony w granice administracyjne Pragi i stanowi południową dzielnicę tego miasta. Wygląd obiektów poklasztornych jest efektem szeregu inwestycji budowlanych, szczególnie XVII-wiecznej przebudowy barokowej. Z pozostałości "polskich" należy zwrócić uwagę na grobowce Wacława II oraz jego córki Elżbiety († 28 IX 1330), żony króla Jana Luksemburskiego, tytułującej się królową czeską i polską (roszczenia Jana Luksemburskiego do polskiego tytułu królewskiego zaspokoił Kazimierz Wielki w roku 1335, wypłacając kwotę 20000 kop groszy praskich). Płyty nagrobne przykrywające grobowce są współczesne i wykonano je z okazji ponownego pochówku w roku 1991.