grodziska i obiekty pradziejowe
Będzin | Biskupin | Czarnocin | Częstochowa-Raków | Drzemlikowice | Grodzisko k. Pleszewa | Jaworzno | Jordanów Śląski | Kraków (Kopiec Kraka) | Kraków (Kopiec Wandy) | Krakuszowice | Naczęsławice | Przywóz | Sieroszów | Skowronno Dolne | Ślęża | Wieruszów | popielnice twarzowe ludności kultury pomorskiej
Będzin-Grodziec
Będzin, woj. śląskie, miasto powiatowe - grodzisko z późnego okresu epoki brązu/wczesnego okresu epoki żelaza
Grodzisko położone jest na wyeksponowanym, samotnym wzgórzu Św. Doroty tzw. "Dorotce" (382 m n.p.m.). Osada obronna ludności tzw. kultury łużyckiej położona jest na samym szczycie wzgórza i obejmuje obszar ok. 0,6 ha. Obiekt funkcjonował pomiędzy późnym okresem epoki brązu (900-750 r. p.n.e.), a starszą fazą wczesnej epoki żelaza (750-550 p.n.e.). Dzięki badaniom archeologicznym założenia ustalono, iż obronne walory "Dorotki" wykorzystywano również wcześniej (epoka neolitu) i później (średniowiecze). Obecnie na terenie dawnego grodu znajduje się kościół Św. Doroty, którego konsekracja miała miejsce w roku 1638.
Grodzisko położone jest na wyeksponowanym, samotnym wzgórzu Św. Doroty tzw. "Dorotce" (382 m n.p.m.). Osada obronna ludności tzw. kultury łużyckiej położona jest na samym szczycie wzgórza i obejmuje obszar ok. 0,6 ha. Obiekt funkcjonował pomiędzy późnym okresem epoki brązu (900-750 r. p.n.e.), a starszą fazą wczesnej epoki żelaza (750-550 p.n.e.). Dzięki badaniom archeologicznym założenia ustalono, iż obronne walory "Dorotki" wykorzystywano również wcześniej (epoka neolitu) i później (średniowiecze). Obecnie na terenie dawnego grodu znajduje się kościół Św. Doroty, którego konsekracja miała miejsce w roku 1638.
2022 | |||
2022 ▲ widok wzniesienia od strony wschodniej | 2022 ▲ widok ogólny szczytu wzniesienia | 2022 ▲ widok ogólny szczytu wzniesienia |
Biskupin
Biskupin, woj. kujawsko-pomorskie, pow. żniński, gm. Gąsawa - grodzisko z wczesnego okresu epoki żelaza
Osada na wyspie (obecnie jest to półwysep) na Jeziorze Biskupińskim została założona w I połowie VIII wieku p.n.e. Jej powstanie wiąże się z kręgiem kulturowym kultury łużyckiej. Na terenie grodu znajdowało się ok. 106 domostw, usytuowanych rzędowo. Ocenia się, że w osadzie mieszkać mogło od 800 do 1000 osób. Całość założenia otoczona była skrzynkowym wałem drewniano-ziemnym, a ponadto umocniona falochronem zbudowanym z ukośnie wbitych pali. Ta pierwsza osada została opuszczona już w VI wieku p.n.e., z powodu podniesienia się poziomu wody w jeziorze. Pozostałości drewnianej zabudowy grodu zostały odkryte w roku 1933, a prace wykopaliskowe rozpoczęto w roku następnym. Obecny swój wygląd zawdzięcza szeregowi rekonstrukcji, w ramach których odtworzono wał obronny, falochron, bramę, ulice i dwa budynki mieszkalne. Rekonstrukcje te są cyklicznie wymieniane, z uwagi na postępy w badaniach archeologicznych.
Osada na wyspie (obecnie jest to półwysep) na Jeziorze Biskupińskim została założona w I połowie VIII wieku p.n.e. Jej powstanie wiąże się z kręgiem kulturowym kultury łużyckiej. Na terenie grodu znajdowało się ok. 106 domostw, usytuowanych rzędowo. Ocenia się, że w osadzie mieszkać mogło od 800 do 1000 osób. Całość założenia otoczona była skrzynkowym wałem drewniano-ziemnym, a ponadto umocniona falochronem zbudowanym z ukośnie wbitych pali. Ta pierwsza osada została opuszczona już w VI wieku p.n.e., z powodu podniesienia się poziomu wody w jeziorze. Pozostałości drewnianej zabudowy grodu zostały odkryte w roku 1933, a prace wykopaliskowe rozpoczęto w roku następnym. Obecny swój wygląd zawdzięcza szeregowi rekonstrukcji, w ramach których odtworzono wał obronny, falochron, bramę, ulice i dwa budynki mieszkalne. Rekonstrukcje te są cyklicznie wymieniane, z uwagi na postępy w badaniach archeologicznych.
2010 ▲ brama | 2019 ▲ brama | 2019 ▲ brama | 2010 ▲ budynki mieszkalne |
2019 ▲ widok od strony południowej | 2019 ▲ fragment wschodniego i południowego wału obronnego | 2019 ▲ fragment wschodniego wału obronnego |
Czarnocin
Czarnocin, woj. świętokrzyskie, pow. kazimierski - domniemany kurhan/kopiec pradziejowy/średniowieczny
Zlokalizowany na terenie obecnej wsi Czarnocin obiekt to sporych rozmiarów kopiec w kształcie ściętego stożka, wysoki na kilkanaście metrów. Na szczycie postawiono barokową figurę Św. Jana Nepomucena z 1761 roku. Nie jest znane zarówno przeznaczenie kopca, jak i czas, w którym został on usypany. Istnieje kilka hipotez próbujących wyjaśnić pochodzenie tego z pewnością sztucznego obiektu, z których najważniejsze są 4:
1) średniowieczny gródek stożkowy, być może związany z osobą kanclerza Wielkopolski (i stronnika króla Kazimierza III Wielkiego), Ottona ze Mstyczowa h. Lis, który był fundatorem pobliskiego kościoła;
2) prehistoryczny kurhan - w pobliżu Czarnocina archeolodzy zidentyfikowali kurhany zarówno eneolityczne (Zagaje Stradowskie), jak i z epoki brązu (Kolosy, Opatowiczki);
3) XVII-wieczny grobowiec arian (Braci Polskich) - w bliskim sąsiedztwie Czarnocina (Cieszkowy, Kolosy) znajdowały się zbory ariańskie, a ponadto okoliczna ludność zwała kopiec Górką Luterską;
4) obiekt (kopiec? kurhan?) powiązany z osadnictwem plemienia Wiślan - w niedalekim sąsiedztwie wsi znajduje się domniemana "stolica" państwa Wiślan - Stradów.
Obiekt ten mógł również spełniać wszystkie te role w poszczególnych okresach historycznych. Otoczenie kopca jest podmokłe i walory obronne tego miejsca można było wykorzystać w średniowieczu (1). Mógł wcześniej tutaj istnieć pradziejowy kurhan (2) górujący nad okolicą, wykorzystany później przez Słowian (4) i ostatecznie również przez Braci Polskich (3).
Zlokalizowany na terenie obecnej wsi Czarnocin obiekt to sporych rozmiarów kopiec w kształcie ściętego stożka, wysoki na kilkanaście metrów. Na szczycie postawiono barokową figurę Św. Jana Nepomucena z 1761 roku. Nie jest znane zarówno przeznaczenie kopca, jak i czas, w którym został on usypany. Istnieje kilka hipotez próbujących wyjaśnić pochodzenie tego z pewnością sztucznego obiektu, z których najważniejsze są 4:
1) średniowieczny gródek stożkowy, być może związany z osobą kanclerza Wielkopolski (i stronnika króla Kazimierza III Wielkiego), Ottona ze Mstyczowa h. Lis, który był fundatorem pobliskiego kościoła;
2) prehistoryczny kurhan - w pobliżu Czarnocina archeolodzy zidentyfikowali kurhany zarówno eneolityczne (Zagaje Stradowskie), jak i z epoki brązu (Kolosy, Opatowiczki);
3) XVII-wieczny grobowiec arian (Braci Polskich) - w bliskim sąsiedztwie Czarnocina (Cieszkowy, Kolosy) znajdowały się zbory ariańskie, a ponadto okoliczna ludność zwała kopiec Górką Luterską;
4) obiekt (kopiec? kurhan?) powiązany z osadnictwem plemienia Wiślan - w niedalekim sąsiedztwie wsi znajduje się domniemana "stolica" państwa Wiślan - Stradów.
Obiekt ten mógł również spełniać wszystkie te role w poszczególnych okresach historycznych. Otoczenie kopca jest podmokłe i walory obronne tego miejsca można było wykorzystać w średniowieczu (1). Mógł wcześniej tutaj istnieć pradziejowy kurhan (2) górujący nad okolicą, wykorzystany później przez Słowian (4) i ostatecznie również przez Braci Polskich (3).
2020 ▲ widok od strony wschodniej | 2020 ▲ wejście na szczyt kopca | 2020 ▲ barokowa figura Św. Jana Nepomucena na szczycie kopca |
Częstochowa-Raków
Częstochowa, woj. śląskie, miasto powiatowe - cmentarzysko z wczesnego okresu epoki żelaza
Cmentarzysko na terenie częstochowskiej dzielnicy Raków odkryto w roku 1955 podczas prac związanych z budową wiaduktu nad pobliską linią kolejową, jednak już w początkach XX wieku okoliczna ludność odnajdywała w tym miejscu szkielety z ozdobami z brązu. Wielkość całego stanowiska nie jest już możliwa do określenia, bowiem jego znaczna część uległa zniszczeniu podczas prac ziemnych. Udało się natomiast zachować fragment o powierzchni ok. 100 m2 - w roku 1965 oddano do użytku pawilon kryjący fragment cmentarzyska z 18 zachowanymi in situ zespołami grobowymi. Stanowisko pochodzi z ok. 750-550 r. p.n.e. (wczesna epoka żelaza) i jest cmentarzyskiem o mieszanym obrządku pogrzebowym, z przewagą grobów szkieletowych (co jest stosunkowo rzadkie dla kultury łużyckiej). W grobach odkryto szereg przedmiotów codziennego użytku: naczynia ceramiczne, narzędzia, broń, zabawki dziecięce, a także ozdoby. Na szczególną uwagę zasługują dwie bransolety wykonane z żelaza pochodzenia... meteorytowego (wskazuje na to duża zawartość niklu, przy stosunkowo niskiej ilości węgla). Interesującym znaleziskiem jest również szkieletowy pochówek ok. 50-letniego mężczyzny, którego czaszka nosi ślady udanego zabiegu chirurgicznego - trepanacji.
Cmentarzysko na terenie częstochowskiej dzielnicy Raków odkryto w roku 1955 podczas prac związanych z budową wiaduktu nad pobliską linią kolejową, jednak już w początkach XX wieku okoliczna ludność odnajdywała w tym miejscu szkielety z ozdobami z brązu. Wielkość całego stanowiska nie jest już możliwa do określenia, bowiem jego znaczna część uległa zniszczeniu podczas prac ziemnych. Udało się natomiast zachować fragment o powierzchni ok. 100 m2 - w roku 1965 oddano do użytku pawilon kryjący fragment cmentarzyska z 18 zachowanymi in situ zespołami grobowymi. Stanowisko pochodzi z ok. 750-550 r. p.n.e. (wczesna epoka żelaza) i jest cmentarzyskiem o mieszanym obrządku pogrzebowym, z przewagą grobów szkieletowych (co jest stosunkowo rzadkie dla kultury łużyckiej). W grobach odkryto szereg przedmiotów codziennego użytku: naczynia ceramiczne, narzędzia, broń, zabawki dziecięce, a także ozdoby. Na szczególną uwagę zasługują dwie bransolety wykonane z żelaza pochodzenia... meteorytowego (wskazuje na to duża zawartość niklu, przy stosunkowo niskiej ilości węgla). Interesującym znaleziskiem jest również szkieletowy pochówek ok. 50-letniego mężczyzny, którego czaszka nosi ślady udanego zabiegu chirurgicznego - trepanacji.
Drzemlikowice
Drzemlikowice, woj. dolnośląskie, pow. oławski, gm. Oława - rondel neolityczny
Monumentalny obiekt wzniesiono ok. 4900-4600 roku p.n.e., w młodszej epoce kamienia. Podobne neolityczne konstrukcje odkryto na terenach zamieszanych przez przedstawicieli społeczności kultury lendzielskiej (na terenie obecnych Węgier i Słowacji), jak również na obszarze Austrii, Czech i Niemiec. W Polsce rondele są stosunkowo nieliczne. Badaczom nie jest znany cel budowy tego typu obiektów: mogło być to miejsce kultu, obserwatorium astronomiczne, miejsce spotkań, jak również punkt obrony.
Rondel zlokalizowany na terenie obecnych Drzemlikowic składa się z podwójnego systemu rowów z centralną częścią, która była osłonięta przez trzy palisady. Do wnętrza budowli prowadziły cztery regularnie rozmieszczone wejścia.
Zarysy obiektu widoczne są wyłącznie na fotografiach lotniczych i to tylko podczas sprzyjających warunków wegetacyjnych.
Monumentalny obiekt wzniesiono ok. 4900-4600 roku p.n.e., w młodszej epoce kamienia. Podobne neolityczne konstrukcje odkryto na terenach zamieszanych przez przedstawicieli społeczności kultury lendzielskiej (na terenie obecnych Węgier i Słowacji), jak również na obszarze Austrii, Czech i Niemiec. W Polsce rondele są stosunkowo nieliczne. Badaczom nie jest znany cel budowy tego typu obiektów: mogło być to miejsce kultu, obserwatorium astronomiczne, miejsce spotkań, jak również punkt obrony.
Rondel zlokalizowany na terenie obecnych Drzemlikowic składa się z podwójnego systemu rowów z centralną częścią, która była osłonięta przez trzy palisady. Do wnętrza budowli prowadziły cztery regularnie rozmieszczone wejścia.
Zarysy obiektu widoczne są wyłącznie na fotografiach lotniczych i to tylko podczas sprzyjających warunków wegetacyjnych.
2023 | |||
2020 ▲ zarysy rondela | 2020 ▲ zarysy rondela | 2020 ▲ zarysy rondela | 2020 ▲ zarysy rondela |
Grodzisko k. Pleszewa
Grodzisko, woj. wielkopolskie, pow. pleszewski - grodzisko z wczesnego okresu epoki żelaza, wykorzystywane również w okresie średniowiecza
Owalny dwuczłonowy gród na łąkach w pobliżu rzeki Prosny wzniosła ludność tzw. kultury łużyckiej. Dwuczłonowy obiekt posiada powierzchnię ok. 2,5 ha. W jego północno-zachodniej części zlokalizowany jest okrągły wewnętrzny gródek. Warownia wykorzystywana była również w okresie średniowiecza, na co wskazują znaleziska archeologiczne (pierwsze tego typu badania przeprowadzono już w początkach XX wieku). W okresie międzywojennym oraz w latach 1940-44 wały dawnego grodu zostały znacząco zniwelowane (o ok. 2 metry), a odnalezione w tym czasie artefakty niestety zaginęły.
Owalny dwuczłonowy gród na łąkach w pobliżu rzeki Prosny wzniosła ludność tzw. kultury łużyckiej. Dwuczłonowy obiekt posiada powierzchnię ok. 2,5 ha. W jego północno-zachodniej części zlokalizowany jest okrągły wewnętrzny gródek. Warownia wykorzystywana była również w okresie średniowiecza, na co wskazują znaleziska archeologiczne (pierwsze tego typu badania przeprowadzono już w początkach XX wieku). W okresie międzywojennym oraz w latach 1940-44 wały dawnego grodu zostały znacząco zniwelowane (o ok. 2 metry), a odnalezione w tym czasie artefakty niestety zaginęły.
2020 ▲ widok od strony południowej | 2020 ▲ widok od strony północnej | 2020 ▲ widok od strony północnej | 2020 ▲ widok od strony zachodniej |
Jaworzno (Góra Grodzisko)
Jaworzno, woj. śląskie, miasto powiatowe - grodzisko o nieustalonej chronologii
Grodzisko to zarówno nazwa wzniesienia (346 m n.p.m.), jak i wskazówka, iż na terenie tym funkcjonowała w przeszłości osada. Pierwsza wzmianka źródłowa o grodzisku pochodzi dopiero z końca wieku XVIII:
[...] zamku [...] rozwaliny [...] w Jaworznie na górze Grodzisko zwanej. Nazwisko samo, grodzisko, z dawnego słowiańskiego zamków nazwiska pochodzące, i dotąd do oznaczenia grodowej, czyli zamkowej władzy na przemian używane, oznacza, iż tam był niegdyś gród, czyli zamek. Położenie miejsca tego skaliste i górne, wszystkie naokoło pobliższe miejsca przewyższające, najprzyzwoitszą było dla zamku posadą, któren lubo mógł być podług starożytnego zwyczaju drewnianym, pewnie jednak był murem wkoło obwiedziony; jako o tym przekonywa wielki wał wkoło miejsca tego zamku z kamienia usypany, któren ze wszystkich powierzchownych znaków zdaje się być gruzami opasującego zamek niegdyś muru, któren nie mogąc znieść liczby ciążących na ich barki, pod ich przemocą, psującą wszystko i rujnującą, co siła ludzka zdziałać i wykonać zdoła, ulegnąć musiał.
W roku 1907 grodzisko w Jaworznie zostało po raz pierwszy zbadane: ustalono, iż miało ono kształt owalu rozciągniętego wzdłuż osi północ-południe. Całość założenia otaczał wał kamienny o szerokości 7 metrów. Odmienny wynik dały badania przeprowadzone w latach 30. - ustalono, iż majdan grodziska otaczały dwa kamienne wały, odległe od siebie o 10 metrów. Wał wewnętrzny otaczał majdan wokoło, natomiast wał zewnętrzny tylko od strony łatwiejszego dostępu. Tezę tę potwierdzają współczesne numeryczne wysokościowe modele terenu. Ostatnie badania archeologiczne przeprowadzono w roku 1966: wykonano trzy nieduże wykopy. Zaobserwowana wówczas różnica w kolorystyce kamieni, z których wzniesiono wały doprowadziła archeologów do przypuszczenia, iż przed linią wałów mogła znajdować się fosa. Nie udało się jednak ustalić chronologii grodziska, w związku z brakiem materiału archeologicznego. Obecnie wały ziemne są bardzo słabo widoczne w terenie.
Grodzisko to zarówno nazwa wzniesienia (346 m n.p.m.), jak i wskazówka, iż na terenie tym funkcjonowała w przeszłości osada. Pierwsza wzmianka źródłowa o grodzisku pochodzi dopiero z końca wieku XVIII:
[...] zamku [...] rozwaliny [...] w Jaworznie na górze Grodzisko zwanej. Nazwisko samo, grodzisko, z dawnego słowiańskiego zamków nazwiska pochodzące, i dotąd do oznaczenia grodowej, czyli zamkowej władzy na przemian używane, oznacza, iż tam był niegdyś gród, czyli zamek. Położenie miejsca tego skaliste i górne, wszystkie naokoło pobliższe miejsca przewyższające, najprzyzwoitszą było dla zamku posadą, któren lubo mógł być podług starożytnego zwyczaju drewnianym, pewnie jednak był murem wkoło obwiedziony; jako o tym przekonywa wielki wał wkoło miejsca tego zamku z kamienia usypany, któren ze wszystkich powierzchownych znaków zdaje się być gruzami opasującego zamek niegdyś muru, któren nie mogąc znieść liczby ciążących na ich barki, pod ich przemocą, psującą wszystko i rujnującą, co siła ludzka zdziałać i wykonać zdoła, ulegnąć musiał.
W roku 1907 grodzisko w Jaworznie zostało po raz pierwszy zbadane: ustalono, iż miało ono kształt owalu rozciągniętego wzdłuż osi północ-południe. Całość założenia otaczał wał kamienny o szerokości 7 metrów. Odmienny wynik dały badania przeprowadzone w latach 30. - ustalono, iż majdan grodziska otaczały dwa kamienne wały, odległe od siebie o 10 metrów. Wał wewnętrzny otaczał majdan wokoło, natomiast wał zewnętrzny tylko od strony łatwiejszego dostępu. Tezę tę potwierdzają współczesne numeryczne wysokościowe modele terenu. Ostatnie badania archeologiczne przeprowadzono w roku 1966: wykonano trzy nieduże wykopy. Zaobserwowana wówczas różnica w kolorystyce kamieni, z których wzniesiono wały doprowadziła archeologów do przypuszczenia, iż przed linią wałów mogła znajdować się fosa. Nie udało się jednak ustalić chronologii grodziska, w związku z brakiem materiału archeologicznego. Obecnie wały ziemne są bardzo słabo widoczne w terenie.
Jordanów Śląski
Jordanów Śląski, woj. dolnośląskie, pow. wrocławski - neolityczna figura kultowa
Na terenie osady ludności zaliczanej do kultury pucharów lejkowatych (jedna z kultur neolitu, około 3400 lat p.n.e.) w Jordanowie Śląskim odkryto znacznych rozmiarów (wysokość 32,5 cm, długość 37 cm) glinianą figurę barana. Artefakt był rozbity, wewnątrz pusty. W jamie obok figury znaleziono również rozbity kubek z uszkiem, pucharek oraz połowę krzemiennego noża. Cały tułów i rogi barana pokryte zostały ornamentem wykonanym za pomocą odciśniętego sznura. Badacze nie są zgodni co do przeznaczenia owej figury - najbardziej prawdopodobne jest jej znaczenie symboliczne i wykorzystanie dla celów kultowych (kult płodności?). Zabytek eksponowany jest w Muzeum Archeologicznym we Wrocławiu.
Na terenie osady ludności zaliczanej do kultury pucharów lejkowatych (jedna z kultur neolitu, około 3400 lat p.n.e.) w Jordanowie Śląskim odkryto znacznych rozmiarów (wysokość 32,5 cm, długość 37 cm) glinianą figurę barana. Artefakt był rozbity, wewnątrz pusty. W jamie obok figury znaleziono również rozbity kubek z uszkiem, pucharek oraz połowę krzemiennego noża. Cały tułów i rogi barana pokryte zostały ornamentem wykonanym za pomocą odciśniętego sznura. Badacze nie są zgodni co do przeznaczenia owej figury - najbardziej prawdopodobne jest jej znaczenie symboliczne i wykorzystanie dla celów kultowych (kult płodności?). Zabytek eksponowany jest w Muzeum Archeologicznym we Wrocławiu.
Kopiec Kraka (Krakusa) w Krakowie
Kraków, woj. małopolskie, miasto wojewódzkie - kopiec o nieustalonej chronologii
Budowniczowie, czas powstania i przeznaczenie kopca pozostają nieznane. Jan Długosz w swojej kronice podaje następującą informację:
Długie lata Grak, książę Polski mądrze i szczęśliwie władał rzeczpospolitą; w późnej starości, syty wieku, życie zakończył. Na uczczeniu jego pogrzebu naprzód panowie polscy, a za nimi lud wszystek pospieszył, i obyczajom ówczesnym zwłoki jego na górze Lasocie, naprzeciw miasta Krakowa, z szczerym żalem i uczciwością pochował. Mogiłę zaś jego, aby trwalsza była, i aby czas wszystko niszczący nie zdołał jej dla potomnych zagubić i zagładzić, na górze, kędy go pogrzebano, dwaj synowie Kraka, w sposób sztuczny i dowcipny, jak ojciec wskazał im był jeszcze za życiu, nadsypując piaskiem, do takiej wznieśli wysokości, iż sporym kurhanem nad wszystkimi dokoła wyżynami panuje.
Badania archeologiczne prowadzone w latach 30. XX wieku również nie dały odpowiedzi na pytanie, kiedy powstał kopiec. Ustalono jednak, iż wewnętrzna jego konstrukcja oparta była na wysokim słupie, do którego umocowano promieniście ułożone, wyplecione z wikliny przegrody. Przestrzeń między nimi wypełniona była mocno ubitą ziemią i kamieniami. W górnej partii kopca odkryto korzenie potężnego dębu (ok. 300-letniego). Prawdopodobnie drzewo ścięto po przyjęciu chrztu (w IX albo X wieku). Naukowcy datują powstanie kopca na okres pomiędzy schyłkiem VI a schyłkiem VII/VIII wieku. Prawdopodobnie obiekt pełnił funkcję kultowe, jednak niewykluczona jest funkcja pochówkowa (nie znaleziono na to jednak dowodów archeologicznych). Inna teoria - bardzo prawdopodobna - głosi, iż Kopiec Kraka, jak i Kopiec Wandy pełniły funkcję kalendarzową. Linia wyznaczona przez te obiekty jest zgodna z azymutem wschodu słońca w dniu 1 maja, który to dzień był jednym z najważniejszych celtyckich świąt - Beltaine (początek lata). Zatem, według tej teorii kopiec wznieśli Celtowie. Co ciekawe, podobna relacja (taki sam azymut) występuje pomiędzy Kopcem Kraka II w Krakuszowicach i grodziskiem w Chełmie.
Budowniczowie, czas powstania i przeznaczenie kopca pozostają nieznane. Jan Długosz w swojej kronice podaje następującą informację:
Długie lata Grak, książę Polski mądrze i szczęśliwie władał rzeczpospolitą; w późnej starości, syty wieku, życie zakończył. Na uczczeniu jego pogrzebu naprzód panowie polscy, a za nimi lud wszystek pospieszył, i obyczajom ówczesnym zwłoki jego na górze Lasocie, naprzeciw miasta Krakowa, z szczerym żalem i uczciwością pochował. Mogiłę zaś jego, aby trwalsza była, i aby czas wszystko niszczący nie zdołał jej dla potomnych zagubić i zagładzić, na górze, kędy go pogrzebano, dwaj synowie Kraka, w sposób sztuczny i dowcipny, jak ojciec wskazał im był jeszcze za życiu, nadsypując piaskiem, do takiej wznieśli wysokości, iż sporym kurhanem nad wszystkimi dokoła wyżynami panuje.
Badania archeologiczne prowadzone w latach 30. XX wieku również nie dały odpowiedzi na pytanie, kiedy powstał kopiec. Ustalono jednak, iż wewnętrzna jego konstrukcja oparta była na wysokim słupie, do którego umocowano promieniście ułożone, wyplecione z wikliny przegrody. Przestrzeń między nimi wypełniona była mocno ubitą ziemią i kamieniami. W górnej partii kopca odkryto korzenie potężnego dębu (ok. 300-letniego). Prawdopodobnie drzewo ścięto po przyjęciu chrztu (w IX albo X wieku). Naukowcy datują powstanie kopca na okres pomiędzy schyłkiem VI a schyłkiem VII/VIII wieku. Prawdopodobnie obiekt pełnił funkcję kultowe, jednak niewykluczona jest funkcja pochówkowa (nie znaleziono na to jednak dowodów archeologicznych). Inna teoria - bardzo prawdopodobna - głosi, iż Kopiec Kraka, jak i Kopiec Wandy pełniły funkcję kalendarzową. Linia wyznaczona przez te obiekty jest zgodna z azymutem wschodu słońca w dniu 1 maja, który to dzień był jednym z najważniejszych celtyckich świąt - Beltaine (początek lata). Zatem, według tej teorii kopiec wznieśli Celtowie. Co ciekawe, podobna relacja (taki sam azymut) występuje pomiędzy Kopcem Kraka II w Krakuszowicach i grodziskiem w Chełmie.
Kopiec Wandy w Krakowie
Kraków, woj. małopolskie, miasto wojewódzkie - kopiec o nieustalonej chronologii
Kopiec został wzniesiony prawdopodobnie ok. VII - VIII wieku. Zgodnie z podaniem przekazanym przez Jana Długosza, obiekt miał stanowić grobowiec księżnej Wandy, córki Kraka:
Zwłoki królowej pochowano nad rzeką Dłubnią, o milę od Krakowa, w otwartym polu, a mogiłę jej uczczono podobnym pomnikiem jak ojcowską. Z ziemi bowiem usypano kurhan potężny, który po dziś dzień wskazuje mogiłę Wandy, i od niego toż miejsce to nazwano jest Mogiła.
Kopiec zwieńczony jest marmurowym pomnikiem orła w koronie projektu Jana Matejki. Na cokole widoczny jest miecz skrzyżowany z kądzielą oraz napis "Wanda". Niepotwierdzona jest funkcja grobowa kopca, gdyż obiekt nigdy nie został przebadany archeologicznie. Podobnie jak w przypadku Kopca Kraka, budowniczowie pozostają nieznani - prawdopodobnie byli to Celtowie, bądź Słowianie.
Kopiec został wzniesiony prawdopodobnie ok. VII - VIII wieku. Zgodnie z podaniem przekazanym przez Jana Długosza, obiekt miał stanowić grobowiec księżnej Wandy, córki Kraka:
Zwłoki królowej pochowano nad rzeką Dłubnią, o milę od Krakowa, w otwartym polu, a mogiłę jej uczczono podobnym pomnikiem jak ojcowską. Z ziemi bowiem usypano kurhan potężny, który po dziś dzień wskazuje mogiłę Wandy, i od niego toż miejsce to nazwano jest Mogiła.
Kopiec zwieńczony jest marmurowym pomnikiem orła w koronie projektu Jana Matejki. Na cokole widoczny jest miecz skrzyżowany z kądzielą oraz napis "Wanda". Niepotwierdzona jest funkcja grobowa kopca, gdyż obiekt nigdy nie został przebadany archeologicznie. Podobnie jak w przypadku Kopca Kraka, budowniczowie pozostają nieznani - prawdopodobnie byli to Celtowie, bądź Słowianie.
Kopiec Kraka (Krakusa) II w Krakuszowicach
Krakuszowice, woj. małopolskie, pow. wielicki, gm. Gdów - kopiec o nieustalonej chronologii
Budowniczowie, czas powstania i przeznaczenie kopca pozostają nieznane. Z obiektem owym badacze wiążą jednak legendę, której zarys przedstawił w swej kronice Wincenty Kadłubek: Był bowiem w załomach pewnej skały okrutnie srogi potwór, którego niektórzy zwać zwykli całożercą. Żarłoczności jego każdego tygodnia według wyliczenia dni należała się określona liczba bydła. Jeśliby go mieszkańcy nie dostarczyli, niby jakichś ofiar, to byliby przez potwora pokarani utratą tyluż głów ludzkich. Książę Krak (Grakch) wysłał swych synów Kraka i Lecha, aby powstrzymali potwora. Gdy więc doświadczyli po wielekroć otwartej męskiej walki i daremnej najczęściej próby sił, zmuszeni zostali wreszcie uciec się do podstępu. Bowiem zamiast bydląt podłożyli w zwykłym miejscu skóry bydlęce, wypchane zapaloną siarką. I skoro połknął je z wielką łapczywością całożerca, zadusił się od buchających wewnątrz płomieni. I zaraz potem młodszy napadł i zgładził brata, wspólnika zwycięstwa i królestwa, nie jako towarzysza, lecz jako rywala. Za zwłokami jego z krokodylowymi postępuje łzami. Łże, jakoby zabił go potwór, ojciec jednak radośnie przyjmuje go jako zwycięzcę. Często bowiem żałoba przezwyciężona zostaje radością ze zwycięstwa. Tak oto młodszy Grakch przejmuje władzę po ojcu, dziedzic zbrodniczy! Atoli dłużej skalany był bratobójstwem niż odznaczony władzą. Gdy bowiem wkrótce potem oszustwo wyszło na jaw, gwoli kary za zbrodnię skazany został na wieczne wygnanie. Zginąć miał zatem starszy brat Lech, zabity przez młodszego Kraka. Odwrotną informację przekazał Jan Długosz - zabójcą starszego Kraka był młodszy Lech, a ciało brata porąbane na części zagrzebał i przysypał piaskiem. To właśnie kopiec w Krakuszowicach ma być mogiłą Kraka II, syna Kraka. Informacji tej nie można potwierdzić, gdyż obiekt ten nigdy nie był przedmiotem badań archeologicznych. Mógł być on wskaźnikiem astronomicznym, wzniesionym i użytkowanym przez Celtów. Azymut pomiędzy Kopcem Kraka II a nieodległym grodziskiem w Chełmie jest taki sam jak azymut pomiędzy Kopcem Kraka i Kopcem Wandy. Linia wyznaczona przez te obiekty jest zgodna z azymutem wschodu słońca w dniu 1 maja, który to dzień był jednym z najważniejszych celtyckich świąt - Beltaine (początek lata). Zatem, według tej teorii kopiec wznieśli Celtowie.
Budowniczowie, czas powstania i przeznaczenie kopca pozostają nieznane. Z obiektem owym badacze wiążą jednak legendę, której zarys przedstawił w swej kronice Wincenty Kadłubek: Był bowiem w załomach pewnej skały okrutnie srogi potwór, którego niektórzy zwać zwykli całożercą. Żarłoczności jego każdego tygodnia według wyliczenia dni należała się określona liczba bydła. Jeśliby go mieszkańcy nie dostarczyli, niby jakichś ofiar, to byliby przez potwora pokarani utratą tyluż głów ludzkich. Książę Krak (Grakch) wysłał swych synów Kraka i Lecha, aby powstrzymali potwora. Gdy więc doświadczyli po wielekroć otwartej męskiej walki i daremnej najczęściej próby sił, zmuszeni zostali wreszcie uciec się do podstępu. Bowiem zamiast bydląt podłożyli w zwykłym miejscu skóry bydlęce, wypchane zapaloną siarką. I skoro połknął je z wielką łapczywością całożerca, zadusił się od buchających wewnątrz płomieni. I zaraz potem młodszy napadł i zgładził brata, wspólnika zwycięstwa i królestwa, nie jako towarzysza, lecz jako rywala. Za zwłokami jego z krokodylowymi postępuje łzami. Łże, jakoby zabił go potwór, ojciec jednak radośnie przyjmuje go jako zwycięzcę. Często bowiem żałoba przezwyciężona zostaje radością ze zwycięstwa. Tak oto młodszy Grakch przejmuje władzę po ojcu, dziedzic zbrodniczy! Atoli dłużej skalany był bratobójstwem niż odznaczony władzą. Gdy bowiem wkrótce potem oszustwo wyszło na jaw, gwoli kary za zbrodnię skazany został na wieczne wygnanie. Zginąć miał zatem starszy brat Lech, zabity przez młodszego Kraka. Odwrotną informację przekazał Jan Długosz - zabójcą starszego Kraka był młodszy Lech, a ciało brata porąbane na części zagrzebał i przysypał piaskiem. To właśnie kopiec w Krakuszowicach ma być mogiłą Kraka II, syna Kraka. Informacji tej nie można potwierdzić, gdyż obiekt ten nigdy nie był przedmiotem badań archeologicznych. Mógł być on wskaźnikiem astronomicznym, wzniesionym i użytkowanym przez Celtów. Azymut pomiędzy Kopcem Kraka II a nieodległym grodziskiem w Chełmie jest taki sam jak azymut pomiędzy Kopcem Kraka i Kopcem Wandy. Linia wyznaczona przez te obiekty jest zgodna z azymutem wschodu słońca w dniu 1 maja, który to dzień był jednym z najważniejszych celtyckich świąt - Beltaine (początek lata). Zatem, według tej teorii kopiec wznieśli Celtowie.
2021 ▲ widok od strony południowo-zachodniej | 2014 ▲ widok od strony południowej | 2021 ▲ widok od strony południowej | 2021 ▲ widok od strony północno-wschodniej |
Naczęsławice
Naczęsławice, woj. opolskie, pow. kędzierzyńsko-kozielski, gm. Pawłowiczki - wielokulturowa osada (grodzisko?)
Na terenie dzisiejszej wsi Naczęsławice nad rzeką Stradunią znajduje się owalne wzniesienie zwane przez okoliczną ludność "na wale". Badania archeologiczne przeprowadzone w roku 1967 pozwoliły ustalić, iż w tym miejscu swoją osadę miała ludność epoki neolitu, a następnie obiekt wtórnie wykorzystywany był we wczesnym średniowieczu. Brak natomiast pewności czy osada była warownym grodem, czy obiektem otwartym, wykorzystującym naturalne walory obronne tego miejsca. Wciąż uchwytna w terenie podwójna linia obwałowań zachowana od strony zachodniej założenia sugeruje jednak, iż jest to pozostałość grodu, częściowo zniszczonego przez późniejszą działalność rolniczą.
Na terenie dzisiejszej wsi Naczęsławice nad rzeką Stradunią znajduje się owalne wzniesienie zwane przez okoliczną ludność "na wale". Badania archeologiczne przeprowadzone w roku 1967 pozwoliły ustalić, iż w tym miejscu swoją osadę miała ludność epoki neolitu, a następnie obiekt wtórnie wykorzystywany był we wczesnym średniowieczu. Brak natomiast pewności czy osada była warownym grodem, czy obiektem otwartym, wykorzystującym naturalne walory obronne tego miejsca. Wciąż uchwytna w terenie podwójna linia obwałowań zachowana od strony zachodniej założenia sugeruje jednak, iż jest to pozostałość grodu, częściowo zniszczonego przez późniejszą działalność rolniczą.
2021 ▲ widok osady od strony zachodniej | 2021 ▲ widok osady od strony wschodniej | 2021 ▲ widok osady od strony południowo-wschodniej | 2021 ▲ widok osady od strony południowej |
Przywóz
Przywóz, woj. łódzkie, pow. wieluński, gm. Wierzchlas - kurhany z epoki żelaza
Na terenie dzisiejszej wsi Przywóz nad rzeką Wartą zamieszkiwała na przełomie II i III wieku naszej ery ludność zaliczana do tzw. kultury przeworskiej. Badania archeologiczne tego miejsca pozwoliły ustalić, iż osada była stosunkowo rozległa, a jej mieszkańcy trudnili się m.in. wytopem żelaza i rzemiosłem. Odnaleziono również srebrny denar Faustyny Starszej, żony cesarza rzymskiego Antoninusa Piusa, co wskazuje, iż nadwarciańska osada była terenem rzymskich wpływów handlowych. Ponad doliną i ponad dawną osadą zlokalizowane są dwa kurhany, zwane "książęcymi", z uwagi na swoje znaczne rozmiary i wyposażenie odnalezione w jednym z nich (kurhanie I).
Na terenie dzisiejszej wsi Przywóz nad rzeką Wartą zamieszkiwała na przełomie II i III wieku naszej ery ludność zaliczana do tzw. kultury przeworskiej. Badania archeologiczne tego miejsca pozwoliły ustalić, iż osada była stosunkowo rozległa, a jej mieszkańcy trudnili się m.in. wytopem żelaza i rzemiosłem. Odnaleziono również srebrny denar Faustyny Starszej, żony cesarza rzymskiego Antoninusa Piusa, co wskazuje, iż nadwarciańska osada była terenem rzymskich wpływów handlowych. Ponad doliną i ponad dawną osadą zlokalizowane są dwa kurhany, zwane "książęcymi", z uwagi na swoje znaczne rozmiary i wyposażenie odnalezione w jednym z nich (kurhanie I).
- kurhan I - wysoki na ok. 4,5 metra (obecnie 4) o średnicy 24 metrów (obecnie 20); w jego wnętrzu odnaleziono popielnicę z prochami ludzkimi oraz szereg ozdób, pochodzących głównie z importu; obiekt zbudowany został ze skały marglowej z kamiennym jądrem; w pobliżu pochówku ludzkiego znajdował się również pochówek psa;
- kurhan II - wysoki na ok. 3,5 metra o średnicy 20 metrów; zbudowany według podobnych reguł jak kurhan I, jednak o znacznie gorszym stanie zachowania: został on już w poprzednich czasach wyrabowany, dlatego też nie zawierał żadnych pozostałości pochówku, ani darów grobowych.
2020 ▲ kurhan I | 2020 ▲ tablica informacyjna przy kurhanie I | 2020 ▲ kurhan II | 2020 ▲ kurhan II |
2023 ▲ popielnica z kurhanu I (ze zbiorów Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi) |
Sieroszów
Sieroszów, woj. dolnośląskie, pow. ząbkowicki, gm. Ząbkowice Śląskie - rondele neolityczne
W ostatnich latach - dzięki dokładnej analizie zdjęć lotniczych - w bliskim sąsiedztwie miasta Ząbkowice Śląskie odkryto zespół kilku neolitycznych rondeli. Są to dwa obiekty w Sieroszowie (2 szt.), Piotrowicach Polskich, Bobolicach i prawdopodobnie również Rakowicach. Monumentalne obiekty wzniesiono ok. 4900-4600 roku p.n.e., w młodszej epoce kamienia. Podobne neolityczne konstrukcje odkryto na terenach zamieszanych przez przedstawicieli społeczności kultury lendzielskiej (na terenie obecnych Węgier i Słowacji), jak również na obszarze Austrii, Czech i Niemiec. W Polsce rondele są stosunkowo nieliczne. Badaczom nie jest znany cel budowy tego typu obiektów: mogło być to miejsce kultu, obserwatorium astronomiczne, miejsce spotkań, jak również punkt obrony. Według wstępnych ustaleń oba rondele w Sieroszowie i obiekt w Piotrowicach Polskich zbudowano wzdłuż osi wyznaczającej punkt zachodu Słońca w dniu przesilenia zimowego ok. 7000 lat temu, co prowadzi do konkluzji, iż obiekty mogły stanowić pradziejowe obserwatoria astronomiczne. Z uwagi na fakt, iż budowle znajdują się obecnie w terenach intensywnej gospodarki rolniczej, ich zarysy widoczne są wyłącznie na fotografiach lotniczych i to tylko podczas sprzyjających warunków wegetacyjnych. Rondel południowy w Sieroszowie ma średnicę 130 metrów i składa się z czterech rowów okalających część centralną. Obiekt posiada trzy bramy. Rondel północny - oddalony od południowego tylko o 370 metrów! - to konstrukcja nieco mniejsza: ma średnicę 120 metrów i składa się z trzech rowów otaczających centralną część. Obiekt posiada co najmniej dwie bramy.
W ostatnich latach - dzięki dokładnej analizie zdjęć lotniczych - w bliskim sąsiedztwie miasta Ząbkowice Śląskie odkryto zespół kilku neolitycznych rondeli. Są to dwa obiekty w Sieroszowie (2 szt.), Piotrowicach Polskich, Bobolicach i prawdopodobnie również Rakowicach. Monumentalne obiekty wzniesiono ok. 4900-4600 roku p.n.e., w młodszej epoce kamienia. Podobne neolityczne konstrukcje odkryto na terenach zamieszanych przez przedstawicieli społeczności kultury lendzielskiej (na terenie obecnych Węgier i Słowacji), jak również na obszarze Austrii, Czech i Niemiec. W Polsce rondele są stosunkowo nieliczne. Badaczom nie jest znany cel budowy tego typu obiektów: mogło być to miejsce kultu, obserwatorium astronomiczne, miejsce spotkań, jak również punkt obrony. Według wstępnych ustaleń oba rondele w Sieroszowie i obiekt w Piotrowicach Polskich zbudowano wzdłuż osi wyznaczającej punkt zachodu Słońca w dniu przesilenia zimowego ok. 7000 lat temu, co prowadzi do konkluzji, iż obiekty mogły stanowić pradziejowe obserwatoria astronomiczne. Z uwagi na fakt, iż budowle znajdują się obecnie w terenach intensywnej gospodarki rolniczej, ich zarysy widoczne są wyłącznie na fotografiach lotniczych i to tylko podczas sprzyjających warunków wegetacyjnych. Rondel południowy w Sieroszowie ma średnicę 130 metrów i składa się z czterech rowów okalających część centralną. Obiekt posiada trzy bramy. Rondel północny - oddalony od południowego tylko o 370 metrów! - to konstrukcja nieco mniejsza: ma średnicę 120 metrów i składa się z trzech rowów otaczających centralną część. Obiekt posiada co najmniej dwie bramy.
Skowronno Dolne
Skowronno Dolne, woj. świętokrzyskie, pow. pińczowski, gm. Pińczów - grodzisko z epoki żelaza
Teren grodziska zlokalizowanego na płaskim wyniesieniu terenowym górującym nad doliną rzeki Nidy otoczony jest obecnie dwiema widocznymi (szczególnie na zdjęciach lotniczych) liniami wałów ziemnych. Być może w okresie funkcjonowania osady istniał również trzeci zewnętrzny wał, jednak jego pozostałości nie są uchwytne w terenie. Od strony południowej obiekt został uszkodzony w wyniku działalności kamieniołomu. Niedawne, prowadzone od 2011 roku, badania archeologiczne grodziska pozwoliły połączyć obiekt z ludnością kultury przeworskiej (epoka żelaza). Co ciekawe, podczas prac wykopaliskowych pośród artefaktów stanowiących ozdoby (zapinki, zawieszki) odkryto również 6 monet rzymskich, datowanych na okres od 106 r. p.n.e. po ok. 175 r. n.e. Najciekawszym i unikatowym znaleziskiem jest jednak srebrna moneta barbarzyńska dość nieudolnie imitująca denar rzymski z II wieku. Wszystkie odnalezione zabytki - wobec braku obiektów późniejszych - pozwalają na przyjęcie ram czasowych funkcjonowania osady na okres od młodszej fazy wczesnego okresu wpływów rzymskich (200/180 r. p.n.e.) po późny okres wpływów rzymskich (325–375 r. n.e.) albo nawet po wczesny okres wędrówek ludów (375–450/475 r. n.e.).
Teren grodziska zlokalizowanego na płaskim wyniesieniu terenowym górującym nad doliną rzeki Nidy otoczony jest obecnie dwiema widocznymi (szczególnie na zdjęciach lotniczych) liniami wałów ziemnych. Być może w okresie funkcjonowania osady istniał również trzeci zewnętrzny wał, jednak jego pozostałości nie są uchwytne w terenie. Od strony południowej obiekt został uszkodzony w wyniku działalności kamieniołomu. Niedawne, prowadzone od 2011 roku, badania archeologiczne grodziska pozwoliły połączyć obiekt z ludnością kultury przeworskiej (epoka żelaza). Co ciekawe, podczas prac wykopaliskowych pośród artefaktów stanowiących ozdoby (zapinki, zawieszki) odkryto również 6 monet rzymskich, datowanych na okres od 106 r. p.n.e. po ok. 175 r. n.e. Najciekawszym i unikatowym znaleziskiem jest jednak srebrna moneta barbarzyńska dość nieudolnie imitująca denar rzymski z II wieku. Wszystkie odnalezione zabytki - wobec braku obiektów późniejszych - pozwalają na przyjęcie ram czasowych funkcjonowania osady na okres od młodszej fazy wczesnego okresu wpływów rzymskich (200/180 r. p.n.e.) po późny okres wpływów rzymskich (325–375 r. n.e.) albo nawet po wczesny okres wędrówek ludów (375–450/475 r. n.e.).
2021 ▲ widok ogólny od strony zachodniej | 2021 ▲ widok ogólny od strony północnej | 2021 ▲ widok ogólny z zaznaczonym przebiegiem dwóch linii wałów | 2021 ▲ główna część grodziska - wewnątrz drugiej linii wałów |
Ślęża
Ślęża (Monte Silentii), 718 m n.p.m., woj. dolnośląskie
Góra stanowiła ośrodek pogańskiego kultu solarnego miejscowych plemion, którego początki sięgają epoki brązu (700 lat p.n.e.). Szczególny rozkwit tego centrum kultowego związany jest z osadnictwem celtyckim. Pozostałością tamtych czasów jest wiele rzeźb kultowych (oznaczonym znakiem krzyża solarnego) i kamiennych wałów usypanych wokół szczytów Ślęży, Raduni i Wieżycy. Ślęża była następnie ośrodkiem kultu religijnego Słowian - plemienia Ślężan, które przybyło na te tereny ok. 375-700 roku. Jeszcze na początku XI wieku utrzymywała swoją pozycję jako sanktuarium, skoro niemiecki kronikarz Thietmar, opisując gród w Niemczy, wskazuje, iż gród ten leży w kraju śląskim, który nazwę tę otrzymał niegdyś od pewnej wielkiej i bardzo wysokiej góry. Owa góra wielkiej doznawała czci u wszystkich mieszkańców z powodu swego ogromu oraz przeznaczenia, jako że odprawiano na niej przeklęte pogańskie obrzędy.
Rzeźby kultowe znajdujące się na Ślęży i w jej okolicach są niezwykle tajemnicze. Istnieje szereg hipotez dotyczących ich powstania i przeznaczenia. Najbardziej powszechna teoria głosi, iż rzeźby powstały najpóźniej w okresie 700-400 roku p.n.e. i są dziełem miejscowej ludności okresu kultury łużyckiej. Większość z nich posiada wyryty znak ukośnego krzyża (krzyża solarnego), co wskazuje na ich bezpośrednią łączność z kultem solarnym. Najbardziej znane są następujące obiekty:
Góra stanowiła ośrodek pogańskiego kultu solarnego miejscowych plemion, którego początki sięgają epoki brązu (700 lat p.n.e.). Szczególny rozkwit tego centrum kultowego związany jest z osadnictwem celtyckim. Pozostałością tamtych czasów jest wiele rzeźb kultowych (oznaczonym znakiem krzyża solarnego) i kamiennych wałów usypanych wokół szczytów Ślęży, Raduni i Wieżycy. Ślęża była następnie ośrodkiem kultu religijnego Słowian - plemienia Ślężan, które przybyło na te tereny ok. 375-700 roku. Jeszcze na początku XI wieku utrzymywała swoją pozycję jako sanktuarium, skoro niemiecki kronikarz Thietmar, opisując gród w Niemczy, wskazuje, iż gród ten leży w kraju śląskim, który nazwę tę otrzymał niegdyś od pewnej wielkiej i bardzo wysokiej góry. Owa góra wielkiej doznawała czci u wszystkich mieszkańców z powodu swego ogromu oraz przeznaczenia, jako że odprawiano na niej przeklęte pogańskie obrzędy.
Rzeźby kultowe znajdujące się na Ślęży i w jej okolicach są niezwykle tajemnicze. Istnieje szereg hipotez dotyczących ich powstania i przeznaczenia. Najbardziej powszechna teoria głosi, iż rzeźby powstały najpóźniej w okresie 700-400 roku p.n.e. i są dziełem miejscowej ludności okresu kultury łużyckiej. Większość z nich posiada wyryty znak ukośnego krzyża (krzyża solarnego), co wskazuje na ich bezpośrednią łączność z kultem solarnym. Najbardziej znane są następujące obiekty:
- Niedźwiedź (Niedźwiedzica) - rzeźba zlokalizowana na szczycie Ślęży, ale faktycznie odnaleziona przy drodze ze Ślęży do Strzegomia (wniesiona na szczyt w połowie XIX wieku) - na brzuchu widoczny krzyż solarny
- Dzik albo Niedźwiadek - rzeźba zlokalizowana przy drodze na szczyt Ślęży - na grzbiecie widoczny krzyż solarny
- Panna z rybą - rzeźba zlokalizowana przy drodze na szczyt Ślęży - na ciele ryby widoczny krzyż solarny
- Grzyb - fragment rzeźby zlokalizowany przy wschodniej ścianie Sanktuarium Św. Anny w Sobótce - widoczny krzyż solarny
- Mnich - rzeźba zlokalizowana w Sobótce, ale faktycznie przeniesiona z okolic wsi Garncarsko - na podstawie bazy i na głowicy widoczne krzyże solarne
- starożytne wały kultowe na Ślęży - ułożone z różnej wielkości kamieni bez użycia zaprawy; wały wyznaczały prawdopodobnie zakres miejsc uświęconych, gdzie odprawiano obrzędy religijne
Wieruszów
Wieruszów, woj. łódzkie, miasto powiatowe - grodzisko z wczesnego okresu epoki żelaza
Obiekt to rozległe (ok. 48 ha powierzchni) grodzisko pierścieniowate typu cyplowego o średnicy 600-700 metrów, otoczone rzekami Prosną i Niesobem. Od strony południowej dostępu do założenia bronił wał o konstrukcji ziemno-drewniano-kamiennej o długości 521 metrów i wysokości ok. 4 metrów. Na podstawie szeregu badań archeologicznych przeprowadzonych w latach 60. i 70. XX wieku przyjęto datowanie grodu na okres 700-400 lat p.n.e. (tzw. okres halsztacki, czyli wczesny okres epoki żelaza). Obiekt zamieszkiwany był przez ludność tzw. kultury łużyckiej.
Część badaczy utrzymuje, iż założenie to wzmiankowana już w II wieku p.n.e. przez Ptolemeusza z Aleksandrii osada Arsonium (lub Arsonion) - jeden z większych ośrodków na trasie szlaku bursztynowego. Gród wieruszowski znajduje się bowiem ok. 52 km od Kalisza, który utożsamiany jest z osadą Calisia i dystans ten, jak również położenie nad tą samą rzeką Prosną, mają być spójne z opisem szlaku bursztynowego pozostawionym przez starożytnego greckiego uczonego.
Obiekt to rozległe (ok. 48 ha powierzchni) grodzisko pierścieniowate typu cyplowego o średnicy 600-700 metrów, otoczone rzekami Prosną i Niesobem. Od strony południowej dostępu do założenia bronił wał o konstrukcji ziemno-drewniano-kamiennej o długości 521 metrów i wysokości ok. 4 metrów. Na podstawie szeregu badań archeologicznych przeprowadzonych w latach 60. i 70. XX wieku przyjęto datowanie grodu na okres 700-400 lat p.n.e. (tzw. okres halsztacki, czyli wczesny okres epoki żelaza). Obiekt zamieszkiwany był przez ludność tzw. kultury łużyckiej.
Część badaczy utrzymuje, iż założenie to wzmiankowana już w II wieku p.n.e. przez Ptolemeusza z Aleksandrii osada Arsonium (lub Arsonion) - jeden z większych ośrodków na trasie szlaku bursztynowego. Gród wieruszowski znajduje się bowiem ok. 52 km od Kalisza, który utożsamiany jest z osadą Calisia i dystans ten, jak również położenie nad tą samą rzeką Prosną, mają być spójne z opisem szlaku bursztynowego pozostawionym przez starożytnego greckiego uczonego.
2022 | |||
2022 ▲ widok od strony południowej | 2022 ▲ widok od strony wschodniej | 2022 ▲ fragment wału południowego |
popielnice twarzowe ludności kultury pomorskiej
Kultura pomorska to kultura archeologiczna epoki żelaza z okresu VII–III wieku p.n.e. Podstawą do wyodrębnienia kultury pomorskiej był charakterystyczny obrządek pogrzebowy z popielnicami (urnami) twarzowymi i płaskimi cmentarzyskami, w odróżnieniu od kurhanowego pochówku kultury łużyckiej. Innymi cechami odmiennymi od kultury łużyckiej było osadnictwo z osiedlami o charakterze otwartym oraz gospodarka oparta przede wszystkim na hodowli, przy dość małym udziale uprawy ziemi.